Voorbeeld | Achtergrondverhaal |

Meer complotgelovigen door internet

Veel mensen zien achter iedere onverklaarbare gebeurtenis een gevaarlijk complot. Waar komt dit geloof in samenzweringen vandaan? Volgens complotexpert Peter Burger is het echt een fenomeen van deze tijd. “Het is veel makkelijker geworden om theorieën uit te wisselen. Dat komt omdat er twintig jaar geleden nog geen Facebook en Twitter was.”

De tijd begint te dringen voor de zionisten. Op de joodse kalender is het al bijna het jaar 5776. Ze hebben hun zinnen gezet om in dat jaar, 2016 voor ons westerlingen, eindelijk de New World Order, een soort van geheime wereldregering, te vestigen. Maar het schiet niet op. Het continent Europa wil maar niet meewerken en alle moslimmigranten maken het er ook niet makkelijker op. Daarom besluiten de Israëlische inlichtingendienst Mossad en de Amerikaanse inlichtingendienst CIA door het creëren van wrijving tussen bevolkingsgroepen een oorlog in Europa uit te lokken. Zo vermoordden de geheime diensten in 2004 Theo van Gogh en zo beraamden zij ook de aanslag in Parijs op de redactie van Charlie Hebdo. Allemaal uitgevoerd door mensen die op moslimterroristen lijken maar in werkelijkheid op de loonlijst van de Mossad en CIA staan.

Doelbewuste opzet
De moord op Pim Fortuyn, de verwarde man in de NOS-studio en de maanlanding hebben één ding gemeen: ze zijn onderdeel van een complottheorie. Maar wat is eigenlijk een complottheorie? David Aaronovitch heeft het in zijn boek Voodoo Histories: the role of Conspiracy Theory in Modern History over het toeschrijven van doelbewuste opzet aan iets waarvan aannemelijk is dat het per ongeluk of onbedoeld gebeurt. Hij scheidt daarmee een complottheorie met die van een waargebeurde samenzwering.

Aleksandr Litvinenko in het ziekenhuis
na de vergiftiging

Aaronovitch maakt het onderscheid omdat er soms, in het echt, dingen gebeuren die het daglicht niet kunnen verdragen en door machthebbers in de doofpot worden gestopt. Zoals de vergiftiging van de Russische overloper Aleksandr Litvinenko met het radioactieve plutonium en de militaire start van de Vietnamoorlog waar de Amerikaanse overheid verzon dat de Vietcong een schip van de Amerikanen had aangevallen. Feiten waar praktisch alle experts, betrokkenen en onderzoekers over eens zijn dat er een samenzwering aan de basis stond - en koren op de molen voor de complotdenkers die nu kunnen zeggen: “Oh ja, zie je wel.” Maar de ‘echte gevallen’ zijn niet de samenzweringen waar het bij complotdenkers om gaat. Want dat mensen geloven in voorvallen die onomstotelijk bewezen zijn is natuurlijk niet zo bijzonder. Nee. Wat wel merkwaardig is, is dat sommige mensen geloven in theorieën die met een beetje gezond denkwerk te ontmaskeren zijn.

 Zijn ze gek?
“Ligt het dan misschien aan de geestelijke gesteldheid van de complotgelovigen?”, vroegen Cass Sunstein en Adrian Vermeule, hoogleraren aan de University of Chicago en Harvard University, zich af toen zij dit onderwerp in hun onderzoek Conspiracy Theories te lijf gingen. Volgens hen lijdt zeker een aantal van de doemdenkers aan paranoia, narcisme, waanbeelden en andere geestesziekten. “Maar,” zo concluderen de onderzoekers, “we hebben gezien dat in veel gemeenschappen en zelfs in hele landen zulke theorieën wijdverspreid zijn. Het is niet mogelijk dat iedereen of bijna iedereen uit die gemeenschappen aan een psychische aandoening lijdt.”

Weinig vertrouwen
Wanneer er iets vreselijks gebeurt, zijn er altijd veel geruchten en speculaties. Voor veel mensen gaat het hun voorstellingsvermogen te boven als er bijvoorbeeld een dramatisch iets als vliegtuigongeluk plaatsvindt. Omdat de meeste mensen geen ingenieurs of luchtvaartexperts zijn moeten zij vaak gissen naar de oorzaak. Waarom stortte een Israëlische Boeing op een flat in de Bijlmer? Waarom snuffelden vreemde mensen in witte pakken op de plek van crash rond? Vervoerde het vliegtuig misschien wel spullen voor de Israëlische inlichtingendienst Mossad waar de rest van de wereld niks van mocht weten en waren die mensen in witte pakken daar om bewijzen te vernietigen?

De ravage na het neerstorten van de Boeing
Bron: Reformatorisch Dagblad

Volgens het onderzoek van Sunstein en Vermeule veroorzaken traumatische gebeurtenissen zoals de Bijlmerramp een vorm van woede en willen de overlevenden, om alles een plekje te geven, aan iets of iemand de schuld geven. Wanneer door zorgvuldig en langdurig onderzoek de oorzaak niet snel genoeg achterhaald kan worden, vullen mensen de gaten automatisch in door allerlei speculaties te gaan geloven. Hierdoor ontstaan soms de vreemdste theorieën die niet zo één, twee, drie weggaan.

Maar niet iedereen is dan gelijk geneigd om in een complottheorie zoals die van de Bijlmerramp te geloven. Het voorval moet passen in de al heersende mening en gedachten van de persoon. Dus als iemand weinig vertrouwen in de gevestigde orde heeft en hij bijvoorbeeld ervan uitgaat dat de joden deelnemen in een geheime regering die over de wereld regeert, dan is de kans groot dat het Bijlmercomplot voor waar wordt aangezien.

Social media
Voordat iemand in een theorie kan geloven moet iemand hem verzinnen. Maar wie? Volgens Peter Burger, onderzoeker en docent bij de opleiding Journalistiek en Nieuwe Media van de Universiteit Leiden, ontstaan sommige theorieën uit het niets en zwerven zij een beetje over het internet. “Maar,” zo zei hij tijdens een radio-interview bij Dit is de Dag, “Je hebt inderdaad mensen die er een dagtaak aan hebben om dit te bedenken. Bijvoorbeeld de website van Martin Vrijland. Er kan geen aanslag gepleegd worden of een uurtje later heeft hij al de eerste complottheorie online.”

Tot op een zekere hoogte hebben complotdenkers zoals Martin Vrijland veel gemeen met ‘echte’ beroepen. “Soms klinkt het als een soort parodie op journalistiek of onderzoeksjournalistiek. De ijverigste complotdenkers zijn ook heel erg bezig met het verzamelen van bewijzen, documenten, foto’s en filmpjes”, zegt Peter Burger. Ware het niet dat de informatie die zij betrouwbaar achten over het algemeen wat vergezocht is en vaak allemaal uit dezelfde hoek komt.

Dankzij de social media van tegenwoordig is het een piece of cake om de ene theorie met de ander te verbinden. “Het is een fenomeen van de deze tijd. Het is veel makkelijker geworden om die theorieën te vinden en om ze uit te wisselen. Dat komt bijvoorbeeld omdat een jaar of twintig geleden er nog geen Facebook en Twitter was”, zegt Peter Burger. Complotdenkers wijzen vaak naar elkaar als bron. Met de bewering dat deze bron gezaghebbend of deskundig is. Maar meestal komt betrouwbaarheid niet op de eerste plaats. “Zolang het in mijn theorie past is het waar”, lijken complotdenkers vaak te denken. Er worden over de meest ingewikkelde zaken uitspraken gedaan terwijl er geen studie in de juiste richting gevolgd is. Zo was David Ray Griffin van het Scholars for 9/11 Truth and Justice, een organisatie die zegt de waarheid over nine eleven boven tafel te willen krijgen, geen wetenschapper of explosievenexpert maar theoloog (godsdienstexpert). Dit heeft hem echter nooit van weerhouden uitspraken te doen over de wijze waarop de Twin Towers in New York instortten. Dat kwam volgens hem namelijk niet door de vliegtuigen maar door vooraf geplaatste explosieven.

Sheeple
Complotdenkers vinden dat ze met een open blik naar de wereld kijken en zaken op een zo’n objectief mogelijke manier proberen uit te zoeken. Volgens complotgelovigen vertonen mensen die hun theorieën niet geloven kuddegedrag. Omdat ongelovigen slaafs de corrupte overheid volgen vinden complotdenkers dat zij een combinatie zijn van schapen (sheeps) en mensen (people), oftewel, sheeple. En iedereen die bewijzen aanlevert om complottheorieën te ontkrachten wordt verweten samen te spannen met de samenzweerders. Kortom, die doen dus ook mee in de complottheorie. Hierdoor is het bijna niet mogelijk om complotgelovigen in te laten zien dat ze ernaast zitten.

Saturn V raket
Bron: project-apollo.info

Drietrapstheorie
Om van een toevallige gebeurtenis een alomvattend complot te maken, zijn dus een aantal events in een bepaalde volgorde nodig. Een principe vergelijkbaar met de 110 meter grote Saturn V raket die in 1969 Neil Armstrong & Co naar de maan bracht - tevens één van de meest populaire complottheorieën aller tijden. Deze raket is een zogenoemde drietapsraket. Bij elke trap verliest de raket zijn oude motor en lege brandstoftank waarna de volgende motor bloot komt te liggen die de raket weer een stapje verder brengt.

Trap één: Mensen die weigeren te geloven dat vreselijke gebeurtenissen zomaar kunnen gebeuren, bedenken en verspreiden via internet een samenzwering. De complottheorie is officieel airborne. Trap twee: Bij mensen die een zeer laag vertrouwen in de overheid, media en andere instanties hebben, gaan de complottheorie als zoete koek naar binnen. De complotgelovigen, zoals ze vanaf dat moment heten, hebben dan net als de raket de aardse realiteit verlaten. Trap drie: De raket nadert de maan en the point of no return is bereikt. Argumenten die in de richting wijzen dat een complot niet heeft plaatsgevonden worden niet meer geloofd. Er is geen enkele manier meer om een complotgelovigen in te laten zien dat er geen samenzwering is. Ook een artikel als deze is dan aan dovemansoren gericht.