Bedrijven: tekort slaapplekken voor Polen kost economische groei

Leiden - Bedrijven in de Leidse regio maken zich sterk voor snel meer huisvesting voor Oost-Europese arbeidsmigranten. Dat gemeenten nu te weinig doen op dit gebied gaat ten koste van economische groei in de regio. Dat zegt Dennis van der Voort van Taskforce Huisvesting Arbeidsmigranten (THA).

"Wij merken dat overheden hier te weinig aandacht voor hebben", legt de Lisserbroeker uit. Het probleem wordt volgens hem door gemeenten zelfs glashard ontkend en vaak hebben ze een verkeerd beeld van werkende Oost-Europeanen in Nederland. "Ik schrik als politici zeggen dat het alleen maar om seizoensarbeiders gaat. Dan heb je echt een afslag gemist, denk ik."

Hij wil ook af van het algemeen heersende idee dat Polen en andere arbeidsmigranten alleen in de landelijke gebieden werken. "Hotels, groothandels, vervoersbedrijven; ze werken overal. Ook in Leiden."

Volgens Van der Voort zijn er te weinig werkloze Nederlanders die bedrijven uit de brand kunnen helpen. "De economie trekt aan, bedrijven willen groeien en hebben daar werknemers voor nodig. Ze zijn er wel, maar kunnen niet in onze streek wonen." Hij schat het acute tekort aan bedden in de regio op minstens 1500 stuks. Miljoenen euro's wordt hierdoor aan arbeidskapitaal misgelopen, meent Van der Voort.

"Wij hebben de oplossing in onze zak. Gemeenten, help ons zoeken naar ruimte voor extra huisvesting. We hebben met de taskforce de sector bij elkaar. Alleen de overheid ontbreekt nog."

Onzichtbaar probleem

Inschrijvingen, daar draait het volgens Nico Geerlings, directeur van het Noordwijkerhoutse Flexible Human Services, om. Zijn uitzendbureau is gericht op arbeidsmigranten. "Als de werkers zich niet inschrijven in de gemeente waar ze wonen, dan blijft het probleem onzichtbaar voor die gemeenten", redeneert hij.

In Noordwijkerhout is bijvoorbeeld meer dan 4 procent van de bevolking in Polen geboren, zo blijkt uit de jongste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Een probleem: die cijfers zijn gebaseerd op de gemeentelijke Basisregistratie Personen (BRP). En die kloppen volgens de ondernemers niet, want veel arbeidsmigranten schrijven zich niet in omdat zij op een plek wonen waar dit niet mag. Bijvoorbeeld, zo zegt Geerlings, omdat er te veel migranten in één huis wonen, of op een vakantiepark, of in een oude caravan op het boerenland.

 Afbeelding 1: De veertien gemeenten van het samenwerkingsverband Holland Rijnland. Opvallend is het verschil in percentage Polen in landelijke en stedelijke gebieden. Met name in de Bollenstreek met Noordwijkerhout als koploper wonen relatief gezien veel Polen.

Officiële cijfers

De taskforce vermoedt zelfs dat eigenlijk 15 procent van de Noordwijkerhoutse bevolking bestaat uit Oost-Europese arbeidsmigranten. Dit betekent dat slechts een derde van Poolse, Roemeense en Bulgaarse werkers zich daadwerkelijk laat inschrijven. Hierdoor valt de slaapplekproblematiek niet op, want uit officiële cijfers blijkt niet dat er zoveel immigranten wonen.
Afbeelding 2: Ruim twee derde van alle Oost-Europese arbeidsmigranten komt uit Polen (205.000), zo blijkt uit de laatste migrantenmonitor van het CBS . Daarna volgen de Bulgaren (24.000) en de Roemenen (22.000). In totaal komt 35 procent van alle arbeidsmigranten in Nederland uit Oost-Europa. Vanwege het grote aandeel Polen is die bevolkingsgroep het symbool geworden van de Oost-Europese arbeidsmigrant. Hierdoor worden meer onderzoeken naar Polen gedaan en wordt ook vaker naar ze gerefereerd. Dit laatste geld ook voor dit artikel.

De realiteit wijkt dus af van de papierenwerkelijkheid. In de praktijk komen arbeidsmigranten minder snel naar bijvoorbeeld de Bollenstreek toe om te werken, omdat ze geen geschikte woonruimte kunnen vinden, stellen de ondernemers. "Ik heb zeker vijftig vacatures die ik niet kan vervullen, omdat Oost-Europeanen niet in onze streek kunnen wonen", zegt de directeur van het Noordwijkerhoutse Flexible Human Services. "En", zegt hij er graag bij, "het gaat niet alleen om laaggeschoold werk."

Afspraken niet nagekomen

De ondernemer baalt van de situatie en heeft zich daarom geschaard achter de Taskforce Huisvesting Arbeidsmigranten (THA). Deze organisatie heeft alle veertien gemeenten van het samenwerkingsorgaan Holland Rijnland aangeschreven in de hoop dat politici de huisvestingsproblematiek oppakken. Tot dusver zonder al te veel succes en daar heeft de Noordwijkerhouter de pee over in.

Afbeelding 3: Alle gemeenten in de Leidse regio laten de afgelopen jaren een flinke groei zien van het aantal ingeschreven Polen. Alphen aan den Rijn laat zich vanwege een gemeentelijke herindeling niet overzichtelijk vergelijken en is daarom buiten de grafiek gehouden. In 2017 waren er 1640 Polen in Alphen ingeschreven.

De teleurstelling van de Noordwijkerhoutse ondernemer heeft er onder meer mee te maken met het feit dat afspraken niet zijn nagekomen. In 2014 hebben de gemeenten van Holland Rijnland met het bedrijfsleven afgesproken om 4250 woonplekken voor arbeidsmigranten te creëren voor 2018. Het aantal is blijven steken op zo'n duizend stuks, in de ogen van Geerlings schiet dat niet echt op.

Dat levert volgens hem direct een probleem op, want autochtone Nederlanders vervullen de vacatures ook niet. "De werkloosheid is gewoon laag." Hij is bijvoorbeeld naar Servicepunt Werk getogen om 'mensen uit de kaartenbak' te halen. Maar bij de instantie die inwoners van de Duin- en Bollenstreek aan een baan moet helpen, werden geen geschikte werknemers gevonden. Hij is dus afhankelijk van arbeidsmigranten om zijn bedrijf te laten groeien. "Er is werk zat, er zijn alleen geen werknemers."
Afbeelding 4: Deze grafiek is gebaseerd op cijfers van gemeentelijke Basisregistratie Personen (BRP) en geeft dus de minimale groei van het aantal Polen weer. De taskforce baseert zich op cijfers van huisvesters en werkgevers en vermoedt dat tussen 2014 en 2018 het aantal niet met 2.500 maar met 8.000 is gegroeid. 

Economie

"De economie trekt aan en er is geen woning te vinden", zegt Dennis van der Voort van THA. "Er is werk zat in de regio en we kunnen ook zat buitenlandse werknemers vinden. Maar als er geen woonruimte voor hen is, komen ze natuurlijk niet."

En dat kost geld, rekent hij voor. Want niet alleen de overheid loopt geld mis, jaarlijks zo'n 1800 euro per arbeider (belastingopbrengst min zorg en uitkeringen), maar ook de economie in het algemeen. Een seizoensarbeider levert de economie per verblijf zo'n 2000 euro op en de gemiddelde migrant die langer in Nederland blijft hangen zo'n 20.000 euro, blijkt uit cijfers van SEO Economisch Onderzoek.
Afbeelding 5: De opbrengst voor de overheid is het gemiddelde van alle Oost-Europese arbeidsmigranten ongeacht de verblijfsduur. Bij de seizoensarbeider gaat het om een arbeider die enkele maanden in Nederland verblijft de economie oplevert en onder de kop 'langdurig verblijf' vallen alle Oost-Europese arbeidsmigranten die langer dan een seizoen in Nederland verblijven. Ook de laatste twee bedragen zijn gemiddelden.

Woningbouw

Dus moeten gemeenten snel handelen, vindt de taskforce. Minimaal 1500 bedden zijn in de Leidse regio nodig om aan de huidige vraag te voldoen. Die moeten allereerst worden gehuisvest in grotere (tijdelijke) complexen. Mocht een migrant de wens hebben in Nederland te willen blijven dan moet die in een reguliere woning terechtkunnen.

Gemeenten moeten rekening houden dat een groot deel van de Oost-Europeanen in de streek wil blijven wonen, blijkt uit onderzoek dat het Sociaal en Cultureel Planbureau in april heeft gepresenteerd. Ruim driekwart van de Polen is voornemens in Nederland te blijven.
Afbeelding 6: Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat 75 procent van de Polen over vijf jaar nog in Nederland denkt te wonen, 19 procent vermoedt naar het vaderland terug te keren en 6 procent weet het nog niet.

Woningbouw is dus noodzakelijk, stelt Van der Voort. Want hij vindt het belangrijk dat Oost-Europeanen autochtone Nederlanders niet gaan verdringen. Op de korte termijn moeten in de regio meer plekken worden aangewezen waar grote tijdelijke wooncomplexen kunnen worden neergezet. Zoals in Noordwijkerhout, waar in 'De Trampoline' 140 migranten wonen, en in Katwijkerbroek waar zo'n 60 buitenlanders zitten.

Willem Weggeman van Homeflex heeft het complex in Katwijk neergezet. Onder leiding van de voormalige burgemeester Jos Wienen (nu burgemeester van Haarlem) is de gemeente zeer proactief gebleken, stelt hij. "Katwijk wilde ons echt helpen. Ik heb ook met andere gemeenten, zoals Leiden, gesproken en daar is het toch allemaal een stuk lastiger. Mijn oproep aan de gemeenten in Leidse regio luidt dus: volg het goede voorbeeld van de gemeente Katwijk."

Spookmigranten

Toch is hier een grote 'maar'. De bewoners van het Katwijkse complex staan niet ingeschreven in de gemeente. Hierdoor blijven zo'n zestig arbeidsmigranten onzichtbaar voor de kustgemeente, zogeheten 'spookmigranten'. De taskforce pleit er dan ook voor de 'Westlandse methode' in de Leidse regio in te voeren. Voormalig minister Ascher van Sociale Zaken zei in 2013 tegen NOS toen het Westland op grote schaal tijdens speciale avonden tot wel 200 migranten per uur in de GBA liet inschrijven: "Zo krijgt de lokale overheid immers het broodnodige inzicht in aantallen en verblijfplaats." En dat precies wat de taskforce voor ogen heeft.

Hierbij is een strenge overheid gewenst. De gemeente moet namelijk gaan dreigen huisvesters van arbeidsmigranten toeristenbelasting te laten betalen als hun 'gasten' niet zijn ingeschreven. Zonder zo'n pressiemiddel is de kans klein dat op grote schaal Polen en Bulgaren zich gaan inschrijven. Niet geregistreerd staan, scheelt namelijk zo'n vijfhonderd euro aan gemeentelijke belastingen per jaar. Anderzijds heeft een ingeschreven arbeidsmigrant recht op bijvoorbeeld huurtoeslag en maakt hij kans na vijf jaar het Nederlanderschap te verkrijgen.

Tekort wegwerken

De Leidse regio is niet voornemens dusdanig streng op te gaan treden. Wel wil het samenwerkingsverband van de veertien gemeenten rondom Leiden, Holland Rijnland, het tekort aan slaapplekken wegwerken. "De komende vier jaar moeten drieduizend bedden voor Oost-Europeanen in de Leidse regio bijkomen", zegt Gerben van Duin, bestuurslid bij Holland Rijnland met ruimte en wonen in zijn portefeuille.

Met de bouw moet worden voorkomen dat arbeidsmigranten de streek gaan mijden omdat ze geen woonplek kunnen vinden. "Onze economie vraagt om arbeidskrachten."  Hij schaart zich hiermee achter bedrijven en huisvesters die zich hebben verenigd in de Taskforce Huisvesting Arbeidsmigranten.

Veel groepen zoeken huis

Het gaat Van Duin niet alleen om de economische groei. "Starters, gezinnen, senioren, spoedzoekers, vluchtelingen en Oost-Europeanen. Er zijn ontzetten veel groepen die een huis nodig hebben." Hij wil niet dat de ene groep de ander van de huizenmarkt verdrukt. "We hebben in de regio 60.000 sociale huurwoningen maar er is vraag naar ongeveer 80.000. Een enorm gat dus.''

De bestuurder wil dat er woonplekken gaan worden gecreëerd op plekken waar veel vraag is naar arbeidskrachten, zoals in de landbouw. Hij wijst hierbij naar Noordwijkerhout en Katwijk waar hoogwaardige containercomplexen staan waarin tientallen Oost-Europeanen wonen. Dit moet als voorbeeld dienen voor andere plekken.

Woningbouw

Voor Polen, Roemenen en Bulgaren die, zoals blijkt uit cijfers van het CBS, zich settelen in Nederland moet een andere oplossing komen. "We kijken ook naar de woningbouw. Er is in onze regio veel vraag en weinig aanbod. We moeten dus bouwen, bouwen en bouwen. In gebakken lucht kan je namelijk niet wonen. Het zal een complexe opgave zijn, want je wil niet al het groen opofferen. Maar dit probleem moet worden aangepakt."

"Woningbouw gaat daarom de komende weken een belangrijk thema worden", voorspelt Van Duin. Holland Rijnland had zich al het doel gesteld om voor 2030 dertigduizend woningen te bouwen. De drieduizend die voor 2022 voor Oost-Europeanen moeten komen, staan daar los van. Ook is nog niet bekend of na 2022 nog meer woningen voor arbeidsmigranten moet worden gebouwd.

Infogram

"Er is werk aan de winkel. Er treden nu veel nieuwe wethouders en raadsleden aan dus we gaan snel hierover in overleg." In Noordwijk, waar Van Duin ook wethouder is, is dat niet het geval. Omdat de badplaats in 2019 fuseert met Noordwijkerhout is daar in november van dit jaar pas de gemeenteraadsverkiezing. In andere plaatsen is de volksraadpleging net achter de rug en wordt het volgens Van Duin tijd om te praten over de huisvesting van arbeidsmigranten.

Bijeenkomsten

Als ’stabiele factor’ kan de Noordwijkse wethouder nieuwe collega’s uit de regio bij de hand nemen. Op de woensdagen 16 en 30 mei komen politici bijeen om te praten over de extra huisvesting van arbeidsmigranten. Hier schuift ook de eerder genoemde taskforce waarin ondernemers en huisvesters zich hebben verenigd aan.

"We zijn in het verleden niet flexibel genoeg geweest", aldus Van Duin. Hij erkent dat de gemeenten hebben verzaakt in hun belofte meer slaapplekken te regelen. "Ik vindt dat we nu echt moeten doorzetten. Volgende maand, na de eerste gesprekken, moet duidelijk worden hoe we de problemen precies gaan aanpakken."